2-1 تعاریف، اصول و مبانی نظری6
2-1 واژه شناسی6
2-1-1 بهسازی6
2-1-1-1 بازیافت6
2-1-1-2 مراقبت6
2-1-1-3 حمایت6
2-1-1-4- استحکام پذیری7
2-1-1-5- توان بخشی7
2-1-1-6 – بهبود، سازماندهی و باز آبادانی7
2-1-2 نوسازی7
2-1-2-1 تجدید حیات7
2-1-2-2 به روز کردن (انطباق)8
2-1-2-3 تبدیل (دگرگونی)8
2-1-2-4 حفاظت8
2-1-2-5 نو شدن8
2-1-2-6 احیاء8
2-1-2-7 تعمیر8
2-1-3 بازسازی9
2-1-3-1 تخریب9
2-1-3-2 پاک سازی9
2-1-3-3 دوباره سازی9
2-1-4 روش‌های تلفیقی9
2-1-4-1 الگویابی مجدد9
2-1-4-2 یکپارچه سازی و وحدت مجدد10
2-1-4-3 بیان متفاوت و موقعیت دوباره یافتن10
2-1-4-4 بازآفرینی10
2-1-4-5 نوزایی10
2-2 مبانی و مفاهیم پایه11
2-2 -1 مولفه‌های موثر بر ادراک مکان11
2-2 -1-1 هویت11
2-2-1-2 شرایط هویت مندی11
2-2-1-3 عدم احراز هویت و تبعات آن12
2-2-1-4 فضا13
2-2-1-5 مکان13
2-2-1-6 هویت مکان14
2-2 -1-7 نماد یا نشانه (عامل تشخص مکان)15
2-2 -1-8 حس مکان16
2-2 -1-8-1 عوامل تشکیل دهنده‌ی حس مکان16
2-2-2 امنیت اجتماعی17
2-2-2-1 نظریه‌های مطرح در زمینه‌ی جرم و ناامنی17
2-2-2-2 عوامل موثر بر بروز ناامنی20
2-2-2-3 راهکارهای پیشگیری از وقوع جرم و ناامنی21
2-2-2-3-1 تقویت عملکردهای طبیعی22
2-2-2-3-2 کنترل دسترسی22
2-2-2-3-3 نظارت طبیعی23
2-2-2-3-4 حمایت از فعالیت اجتماعی23
2-2-2-3-5 تعمیر و نگهداری23
2-2-3 فرسودگی23
2-2-3-1 انواع فرسودگی24
2-2-3-2 طراحی در بافت کهن شهری25
2-2-3-3 بافت شهری25
2-2-3-4 بافت فرسوده‌ی شهری26
2-2-3-4-1 فرسودگی نسبی27
2-2-3-4-2 فرسودگی کامل27
2-2-3-5 عوامل پیدایش فرسودگی27
2-2-3-5-1 عوامل اقتصادی28
2-2-3-5-2 عوامل اجتماعی28
2-2-3-5-3 عوامل کالبدی29
2-2-3-5-4 عوامل مدیریتی30
2-2-3-5-5 عوامل فرهنگی32
2-2-3-5-6 عوامل ذهنی و روانی32
2-2-3-6 شاخص فرسودگی33
2-2-3-7 محله36
2-2-3-7-1 مرکز محله36
2-2-3-7-2 سیمای محله37
2-2-3-7-3 ظاهر و ریخت شناسی محله37
2-2-3-7-3-1 محله‌ی بدون طراحی37
2-2-3-7-3-2 محله‌ی با طراحی قبلی37
2-2-3-7-3-3 مصالح به کار رفته از گذشته38
2-2-3-8 طبقه بندی ابنیه واجد ارزش موجود در بافت38
2-2-3-8-1 معماری38
2-2-3-8-2 تاریخی38
2-2-3-8-3 مذهبی39
2-2-3-8-4 قدمت39
2-2-3-9 حوزه‌ی توزیع فضایی فعالیت‌ها در عناصر تاثیرگذار در بافت39
2-2-3-9-1 عناصر بازار و نقش آن در بافت39
2-2-3-9-2 کالبد ریخت شناسی بازار41
2-2-3-9-3 نقش‌ها و کارکردهای بازار43
2-2-3-9-4 فرهنگ بازار44
2-2-3-9-5 تحولات تاثیرگذار بر بازارهای معاصر47
2-2-3-9-6 بازارها در بافت نوین شهری48
2-2-3-9-7 دیدگاه ها48
2-2-3-9-7-1 دیدگاه موزه‌ای48
2-2-3-9-7-2 دیدگاه نوسازی49
2-2-3-9-7-3 دیدگاه بینابینی49
جمع بندی50
2-2-4 جلب مشارکت مردمی50
2-2-4-1 ابعاد مشارکت51
2-2-4-1-1 اقتصادی51
2-2-4-1-2 اجتماعی- برنامه ریزی51
2-2-5 ابزار جلب مشارکت مردمی53
در این سایت فقط تکه هایی از این مطلب با شماره بندی انتهای صفحه درج می شود که ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت کلمات به هم بریزد یا شکل ها درج نشود
شما می توانید تکه های دیگری از این مطلب را با جستجو در همین سایت بخوانید
ولی برای دانلود فایل اصلی با فرمت ورد حاوی تمامی قسمت ها با منابع کامل
2-2-5-1 اعتماد سازی54
2-2-5-2 اختیار54
2-2-5-3 ترغیب و علاقه مند سازی مردم54
2-2-5-4 آگاه سازی54
2-2-6 پیاده محوری55
فصل سوم56
مروری بر ادبیات موضوع56
3- مروری بر ادبیات موضوع56
3-1 توسعه معابر و گسترش خیابان‌ها در ایران57
3-2 قوانین و مقررات57
3-2-1- تجارب انجام شده در ایران58
3-3 نقد کنندگان خیابان کشی‌های جدید59
جمع بندی65
3-4 سیاست طراحی در مراکز کهن شهری66
3-4-1 قرن نوزدهم66
3-4-2 نیمه اول قرن بیستم67
3-4-3 نیمه دوم قرن بیستم68
3-5 سیر سیاستهای ایران در طراحی در مراکز کهن شهری72
3-5-1 پهلوی اول72
3-5-2 پهلوی دوم72
3-5-3 پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران75
3-5-3-1 روانبخشی (1364-1361)75
3-5-3-2 طرحهای بهسازی بافتهای شهری (69-66)75
3-5-3-3 محورهای فرهنگی – تاریخی76
3-5-3-4 طرح تجمیع- نوسازی و بهسازی76
3-5-3-5 بافتهای فرسوده شهری76
3-5-3-6 قانون نوسازی و عمران شهری77
3-5-3-7 عمران و بهسازی77
3-5-3-8 طرح توانمندسازی سکونت گاههای غیر رسمی77
فصل چهارم80
تجزیه و تحلیل نمونه‌های موردی80
4- تجزیه و تحلیل نمونه‌های موردی80
4-1 لایسستر(فلامکی، منصور، 1384)81
4-2 استکهلم (فلامکی، منصور، 1384)82
4-3 خیابان ایستیکال (خطیر، شافعی ؛ 1385)84
4-4- مرمت بازار شیشه گر خانه، تبریز (زنده دل ؛ 1385)87
5- استانداردها و ضوابط طراحی(برنامه فیزیکی)92
5-1- استانداردها و ضوابط طراحی92
5-2 فضاهای موزه92
5-3 عرصه بندی موزه92
5-3-1 عرصه بندی به اعتبار بازدید کننده93
الف: عرصه خصوصی :93
ب: عرصه عمومی – خصوصی:93
5-3-2 عرصه بندی به اعتبار عملکرد94
5-3-2-1 فضاهای نمایشی و گالریها94
5-3-2-1-1 نمایشگاه دائمی94
5-3-2-1-2 نمایشگاه موقت94
5-3-1-3 فضاهای اطلاعات و خدمات علمی و هنری95
5-3-1-4 آمفی تئاتر و سالن چند منظوره95
5-3-1-5 کتابخانه95
5-3-1-6 اتاقهای بحث و مذاکره و کنفرانس95
5-3-1-7 فضاهای نگهداری و مرمت96
5-3-1-8 انبار96
5-3-1-9 آزمایشگاه‌ها و فضای مرمت96
5-3-1-10 فضای عکاسی و لابراتوار97
5-3-1-11 فضاهای اداری97
5-3-1-12 فضاهای خدماتی (تجاری-رفاهی)97
5-4 نمایش آثر97
5-4-1 اثرفضا و بازدید97
5-4-2 رابطه فضا و اثر98
5-4-3 رابطه فضا و زمان98
5-4-4 رابطه اثر و مخاطب99
5-5 فضاهای نمایش99
5-5-1 ابعاد و اندازه‌ها و اشکال99
5-5-2 تناسبات انسانی101
5-5-3 وسایل و فنون نمایش101
5-5-4 تابلو101
5-5-5 پانوراما102
5-5-6 جعبه آینه یا ویترین102
5-5-7 سکو و تکیه گاه102
5-5-8 ویدئو پروژکتور102
5-5-9 اسلاید103
5-6 سیرکولاسیون در موزه103
5-6-1 ارتباطات و دسترسی ها103
5-6-2 سیرکولاسیون فضاهای نمایش103
5-6-3 مسیر بازدید هدایت شده (مدار گردش اجباری)104
5-6-3-1 طرح زنجیره‌ای105
5-6-3-2 طرح ستاره ای105
5-6-3-3 طرح بادبزنی105
5-6-3-4 مسیر بازدید آزاد (مدار گردش اختیاری)105
5-7- نور در موزه106
5-7-1 نور طبیعی106
5-7-2 نور مصنوعی107
5 -8 امنیت آثار در موزه108
5 -8- 1 سرقت و اعمال خرابکارانه108
5 -8- 2 آتش سوزی109
5 -8-3 امنیت موزه به هنگام جنگ110
5 -8- 4 محافظت و نگهداری آثار110
5-8-5 کنترل نور111
5 -8- 6 محیط (رطوبت و حرارت هوا)111
5 -8- 7 نظارت بر مسائل ناشی از پدیده‌های ارتعاشی112
5-9- مصالح113
فصل ششم114
معرفی و تحلیل بستر طرح114
6- معرفی و تحلیل بستر طرح115
6-1 مازندران (طبرستان) پس از اسلام115
6-2 در دوران متاخر115
6-3 شناخت کلی شهر و استان115
6-3-1 شناخت ویژگی‌های طبیعی شهر آمل115
6-3-1-1 شناخت پارامترهای آب و هوایی شهر115
6-3-1-1-1 ارتفاع116
6-3-1-1-2 همجواری با دریای مازندران116
6-3-1-1-3 موقعیت (عرض) جغرافیایی117
6-3-1-1-4 جریانهای آب و هوایی موثر بر شهر آمل117
6-3-1-1-4-1 بررسی جریان پرفشار سیبری117
6-3-1-1-4-2 بررسی جریان اسکاندیناوی117
6-3-1-1-4-3 بررسی جریانهای مدیترانه ای118
6-3-1-1-4-4 بررسی جریانهای محلی118
6-3-1-1-5 دما (درجه حرارت)118
6-3-1-1-6 بررسی موقعیت خورشید118
6-3-1-1-7 بررسی میزان بارندگی119
6-3-1-1-8 بررسی میزان رطوبت هوا119
6-3-1-1-9 بررسی بادهای منطقه119
6-3-1-2 شناخت عوارض طبیعی منطقه119
6-3-1-3 شناخت عوامل آلوده کننده زیست محیطی شهر120
6-4-2 شناخت مولفه‌های طراحی شهری (کیفیت محیط)120
6-4-2-1 عوامل موثر بر شکل گیری منطقه‌ی تاریخی120
6-4-2-1 عوامل طبیعی120
6-4-2-2 عوامل اقتصادی120
6-4-2-3 عوامل ارتباطی121
6-4-2-4 عوامل دفاعی121
6-5 احداث آمل و وجه تسمیه آن121
6-5-1 هسته‌ی اولیه شهر و نحوه‌ی گسترش آن122
6-5-2 سیر تحول فضایی-کالبدی شهر آمل122
6-5-2-1 سیر تحول شهر آمل قبل از اسلام122
6-5-2-2 سیر تحول شهر آمل بعد از اسلام تا قاجاریه123
6-5-2-3 سیر تحول شهر در درون معاصر (پهلوی اول)124
6-5-2-4 سیر تحول شهر در درون معاصر (پهلوی دوم)125
6-5-3 خط آسمان125
6-5-4 نقشه کاربری اراضی126
6-5-5 نقشه قدمت بناها126
6-5-6 نقشه تعداد طبقات ساختمان ها127
6-5-7 نقشه درجه بندی معابر127
6-5-8 جدول سوات128
6-5-9 گزینه‌های مفهومی129
گزینه شماره 1129
مزایا129
معایب129
گزینه شماره 2130
مزایا130
معایب130
جدول مقایسه و امتیاز دهی گزینه‌های مفهومی132
6-6 حوزه‌های طراحی133
خیابان مهدیه133
6-6-1-1 تحلیل نمای اطراف سایت133
رسیدن به الگوواره‌ی برای نما138
6-6-1-2 راهکارهای خیابان مهدیه138
6-6-2 گذر139
6-6-2-1 راهکارهای طراحی گذر139
6-6-3 سیمای جداره ها142
6-6-4 طراحی مبلمان شهری146
7- مدارک طراحی148
– منابع و مواخذ155
فهرست جداول
جدول 2-1- برخی نظریات مطرح شده در مورد جرم و ناامنی در فضای شهری19
جدول 2-2-شاخص‌های فرسودگی33
جدول 2-2- درجات فرسودگی34
جدول 2-3-راه کارها و نتایج ابعاد گوناگون مشارکت در مداخله در بافتهای تاریخی و فرسوده شهری53
جدول 2-4-نظریه پردازان حامی پیاده مداری64
جدول 2-6- راهبردها و راه کارهای پیشنهادی جهت افزایش پیاده مداری بافتهای تاریخی و فرسوده66
جدول 3-1 سیر تکامل سیاستهای جهانی مداخله در بافتهای کهن71
جدول 3-2- جایگاه توجه به هویت بومی در تحولات بافتهای با ارزش فرهنگی و تاریخی74
جدول 3-3-جایگاه توجه به هویت بومی در تحولات بافتهای با ارزش فرهنگی و تاریخی79
6-5-8 جدول سوات128
6-1 جدول سوات128
6-2 جدول مقایسه و امتیاز دهی گزینه‌های مفهومی132
فهرست تصاویر
تصویر 6-1 خط آسمان خیابان مهدیه(وضع موجود)125
تصویر 6-2 خط آسمان خیابان مهدیه(وضع موجود)125
تصویر 6-3 نقشه کاربری اراضی126
تصویر 6-4 نقشه قدمت بناها126
تصویر 6-5 نقشه تعداد طبقات ساختمان ها127
تصویر 6-6 نقشه درجه بندی معابر127
تصویر 6-7 گزینه‌های مفهومی شماره 1129
تصویر 6-8 گزینه‌های مفهومی شماره 2130
تصویر 6-9 گزینه‌های مفهومی شماره 2131
تصویر 6-10 تغییر نوع آرایه (آجرکاری) از عمودی به افقی در زیر سقف و شیروانی133
تصویر 6-11 تراس بیرون زده از کالبد ساختمان134
تصویر 6-12 استفاده از پنجره‌ی تخت در دوره‌ی پهلوی به جای پنجره‌ی درون رفته دوره‌ی قاجار134
تصویر 6-13 بیرون زدگی سقف135
تصویر 6-14 شیب کم سقف شیروانی135
تصویر 6-15 استفاده از قاب پنجره‌ی برجسته136
تصویر 6-16 استفاده از نعل درگاهی مسطح136
تصویر 6-17 نمای سیمانی و بتونی سفید در کل بنای ساختمان137
تصویر 6-18 شکستن ریتم و کشیدگی افقی توسط عناصر عمودی137
تصویر 6-19 الگوواره‌ی نما138
تصویر 6-20 استفاده از تنوع فضایی موجود در گذر جهت تقویت تنوع فضای مکث و فضای حرکتی139
تصویر 6-21 ایجاد فضاهای نشستن و تجمع افراد140
تصویر 6-22 اولویت حرکت پیاده در گذرهای تاریخی جهت درک بهتر محیط140
تصویر 6- 23 تامین زیر ساختمان‌های لازم جهت دفع زباله و آب‌های سطحی گذر140
تصویر 6-24 تابلو‌های شناسایی مسیر141
تصویر6-25 سرپوشیدگی گذرها در نقاطی با توجه به میزان بارش باران141
تصویر 6-26 حریمی برای مشتریان و مسیر حرکت پیاده جلوی تجاری‌ها142
تصویر 6-27 حریمی برای مشتریان143
تصویر 6-28 ارتفاع نصب تابلو از کف143
تصویر 6-29 ارتفاع مناسب تجاریهای همکف143
تصویر 6-30 فاصله مناسب تابلو‌های افقی دو واحد مجاور144
تصویر 6-31 ارتفاع مناسب پیشخوان کالبدهای تجاری‌ها در صورت نیاز144
تصویر 6-32 پیش آمدگی مناسب تابلوها144
تصویر 6-33 نورپردازی مناسب برای جداره‌های ارزشمند در شب145
تصویر 6-34 مبلمان شهری مناسب جهت تحقق قرارگاههای رفتاری متنوع در طول گذر145
تصویر 6-35 ریزش فعالیت‌های واحدهای تجاری به فضای پیاده رو تا حد یک مرتبه به نحوی که مانع عبور پیاده نگردد146
تصویر 6-37 مبلمان شهری146
تصویر 6-38 مبلمان شهری147
تصویر 6-39 مبلمان شهری147
تصویر 6-40 مبلمان شهری147
فصل اول
مقدمه
1-1 بیان مساله
کشور ما ایران، دارای فرهنگ بسیار متنوع و تاریخ کهنی است و یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از حیث ساخت فضاهای انسانی در بیشترین دوره‌های تاریخی تمدن و فرهنگ بشر و حتی ما قبل تاریخ است. با برقراری رابطه بین فرهنگ و معماری و شهرسازی، علاوه بر اینکه این آثار گرانبها را ارج مینهیم میتوانیم همانند گذشته، آثار درخشانی را به جامعه‌ی بشری عرضه داریم.
از جمله‌ی فضاهای انسانی که محل تعامل اجتماعی و فرهنگی نیز می‌باشد، بافت‌ها و معابر با ارزش تاریخی است که ذهن شهروندان را انباشته از خاطرات جمعی و ذهنیت‌های مشترک راجع به نوع و چگونگی حیات مدنی می‌گردانند. شبکه در هم تنیده این بافت‌ها و معابر که نتیجه سالها تلاش شهروندان برای تداوم حیات شهری است، مملو از خاطرات، دلمشغولی ها، نیازها و مسائل شهروندان بوده و گویای نوع زندگی، طرز فکر، سطح اقتصادی، نوع روابط اجتماعی و سایر اشتراکات ذهنی و عینی شهروندان در مقیاس شهر می‌باشد. از دید عملکردگرایان، معابر فضایی ارتباطی است که جهت دهنده، تقسیم کننده و تقویت کننده ساختار شهر است. آنان که به ادارک محیط اهمیت می‌دهند راه‌ها را مهمترین عامل سازمان یافته در نقشه پرداری ذهنی انسان می‌دانند (lynch 1960). جامعه شناسان شهری حیات و مدنیت یک شهر را در ارتباط با فضاهای باز آن دانسته، جین جیکوبز (1961) در این ارتباط می‌گوید: فکر کردن به شهر یعنی به تصور در آوردن خیابان‌های معابر با برقرای مناسب تبادلات و ارتباطات کالبدی، فضایی و اجتماعی شهر میتواند در حیات و سرزندگی فضاهای شهری بیشترین نقش را داشته باشد.
خیابان‌ها بیش از آنکه سازنده ساختار کالبدی شهر باشند، بیانگر ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه می‌باشند. به همین خاطر نه می‌توان با دیدگاهی شهودی- هنری به تغییر و تزیین خیابان‌های موجود شهری پرداخت و با تصمیماتی خود محورانه حافظه جمعی را از چهره خیابان زدود و نه می‌توان به بهانه حل مسئله ترافیک سواره، مقام آنرا در حد یک “شریان عبوری” تنزل داد. امروزه نقش معابر به عنوان مکانی برای تعاملات اجتماعی، دیداری، برخوردها و صحنه حضور شهروندان شدیداً تضعیف شده است (پاکزاد، 1383، صص 134-133).
نظر به اینکه در شهرستان آمل بافت با ارزش دوره‌ی صفوی توسط خیابان‌هایی که در دوران پهلوی احداث شده‌اند، برش خورده، معابر و خیابان به عنوان مسیری باارزش تاریخی و شایسته برای معاصرسازی و بازپیرایی به حساب می‌آیند. ازین رو در این مجال سعی بر آن است که با بررسی بافت و معبر با ارزش تاریخی در شهرستان آمل به عنوان محملی برای تبادل فرهنگ و معماری، به نوبه‌ی خود، گام کوچکی برای بهبود وضعیت موجود بردارم.
1-2 اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع
تا کنون با دید فنی و سواره مداری تحقیقات فراوانی در خصوص ترافیک سواره و مقاوم‌سازی ساختمان‌های بافت‌فرسوده محدوده طراحی انجام گرفته، مرمت بناهای با اهمیت بازار و حواشی آن آغاز شده، اما هیچ‌گاه به صورت جامع با تکیه بر پیاده‌مداری و رفتارشناسی انسانی، مطالعه و طراحی آن صورت نپذیرفته و به مجموعه بافت و ساختار آن به عنوان یک موجود زنده که نقاط و نشانه‌ها و مکان خاطرات گوناگون دربردارد، نگاه نشده است. در این پروژه با تاکید بر مراکز محلی منطبق بر الگوهای بومی و مکان‌خاطرات و حفظ نشان‌های بافتار موجود، به برنامه ریزی و طراحی و بهسازی آن پرداخته میشود. این پروژه به عنوان یک نمونه و الگوی نوین میتواند در طرحهای احیای بافت فرسوده مورد استفاده اجرایی واقع گردد و در سیاست‌گذاری نمونه‌های مشابه نیز راه‌گشا باشد.
همچنین می‌توان با خلق فضا و بازپیرایی بافت ارزشمند تاریخی، جهت ایجاد و بازآفرینی حوزه‌ی عمومی و جلب عموم مردم در جهت تعامل اجتماعی کوشید و با رهایی بخشیدن شهروند متمدن از فضاهای مجازی، انسان امروز را بیش از پیش به تعاملات و برخوردهای اجتماعی در فضاهای عمومی ترغیب کرد.
1-3 پرسش‌های پژوهش
1 -تعریف فضای عمومی؟
2 – اهمیت خیابان به عنوان فضای عمومی چیست؟
3- تعریف بافت باارزش تاریخی؟
4-تعریف بافت فرسوده؟
5- پیشینه مفهوم خیابان چیست؟
6 -خیابان چیست؟
7 -اصول کلی طراحی و بهسازی محیطی بافتهای باارزش تاریخی؟
8 – خیابان شهری انسان گرای پیاده مدار چیست؟
9- جایگاه معماری به عنوان ایجادکننده‌ی محیطی برای تعامل انسانی (در مقابل فضاهای مجازی) کجاست؟
10 -تاثیر منفی تکنولوژی در برخورد و تعاملات انسانی؟
11- چگونه می‌توان انسان ایرانی را در محیطی با ارزش تاریخی به تعامل انسانی با همنوع خود واداشت (در مقابل جذابیت‌های محیط مجازی) ؟
12-اصول کلی طراحی و بهسازی محیطی خیابان‌های شهری؟
13- تجارب کشورهای دیگر در خصوص معیارهای طراحی خیابان شهری؟
اهداف
1-4-1 اهداف نظری
1- شناخت نحوه‌ی معاصرسازی بافت ارزشمند تاریخی شهرستان آمل با رویکرد معماری پایدار(مطالعه‌ی موردی پل دوازده چشمه تا سبزه میدان (خیابان مهدیه و خیابان انقلاب)
2- ارایه راهکارهای اصولی و منطقی به شهرسازان، معماران وسیاست گذاران اجرایی در حوزه معماری کشور، استان و شهرستان آمل
1-4-2 اهداف عملی
با انجام این تحقیق ارگانهایی همچون: شهرداری، استانداری، سازمان میراث فرهنگی و…… میتوانند از نتایج این پژوهش بهره مند گشته و کمک شایانی را در رابطه با اتخاذ سیاستهای مناسب برای توسعه و شناخت بهتر معماری این مرز و بوم بنماید.
1-4 چگونگی جمع آوری داده‌ها
روش تحقیق کیفی + موردپژوهش با استفاده از راهکارهای ترکیبی + رویکرد طراحیمحور + نوع: کاربردی
نوع روش تحقیق:
روش گردآوری اطلاعات (میدانی ـ کتابخانه ای و غیره)
اطلاعات مورد نیاز برای انجام این تحقیق به 2 صورت جمع‌آوری خواهد شد:
الف ـ اطلاعات اسنادی (کتابخانه‌ای):
ب ـ روش میدانی:
ابزار گردآوری اطلاعات (پرسشنامه، کارت مصاحبه، کارت مشاهده، کارت آزمون، فیش، جدول و غیره)
فصل دوم
مبانی نظری پژوهش
2- مبانی نظری پژوهش
2-1 تعاریف، اصول و مبانی نظری
2-1 واژه شناسی
2-1-1 بهسازی
مجموعه اقداماتی که در راستای ارتقا و بهبود کالبد فرسوده در کوتاه مدت صورت می‌پذیرد. در واقع بهسازی زمان صورت میگیرد که فرسودگی نسبی بافت و بنا از لحاظ عملکردی رخ داده باشد. بهسازی میتواند اقدامات زیر (حناچی و همکاران، 8:1386) را دربر گیرد:
2-1-1-1 بازیافت
بازیافت به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که با حداقل هزینه و حداقل مداخلات، به ایجاد شرایط زیست بهینه منجر گردد. در واقع بازیافت به مجموعه اقداماتی گفته میشود که شرط دوام و بقای فضای معماری را در محیط پیرامونش بیشتر کند. بازیافت به معنای رفع خطر و بازگرداندن حیات مجدد به فضا در کوتاه مدت، با استفاده از نیروی حیاتی موجود در فضا، بنا یا مجموعه شهری است.
2-1-1-2 مراقبت
مراقبت به معنای حفظ، نگهداری، ممانعت و جلوگیری از خطرات و آسیب‌هایی است که به کالبد یا عملکرد اثر وارد میشود و در نهایت به اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از خطرات احتمالی می‌انجامد. گاهی دامنه این واژه آنقدر گسترش می‌یابد که از آن به عنوان امری آئینی یاد میشود، به طوری که مخالفت با آن و یا حتی بی‌توجهی به آن نوعی عمل ضد آیینی محسوب میشود.
این واژه بمعنای ایجاد شرایط مناسب به منظور حفظ و نگهداری مداوم فضای معماری است.
2-1-1-3 حمایت
حمایت میتواند دربر گیرنده مجموعه اقداماتی نظیر تهیه و تدوین قوانین، جلب حمایت‌های دولتی، تعیین حوزه‌های حفاظتی و…. بوده و اقدامات مرمتی و تعمیر را نیز شامل شود.
2-1-1-4- استحکام پذیری
استحکام بخشی به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که توسط آن بتوان شاهد افزایش امنیت، قدرت و استحکام فضا، مجموعه و یا بنا بود. “هدف اساسی این عمل، بالا بردن میزان دوام و یکپارچگی در ساختار” سازمان فضایی و در مقیاس فضای معماری و مجموعه شهری، این امر در استحکام بخشی فضایی و در مقیاس بنا، در استحکام بخشی و تقویت سازه بنا مطرح گردد.
2-1-1-5- توان بخشی
توانبخشی بمعنای تجدید توان، تجدید حیات و حتی تجدید حیثیت یک بافت کهن است. توانبخشی از طریق تزریق فعالیت جدید در فضا سبب تجدید حیات بافت کهن می‌گردد. تجدید حیات یا تجدید حیثیت میتواند، تبدیل به ارتقای هویت معماری گردد. این واژه بیش از آنکه امری هملی محسوب شود، امری مفهومی و روانی است.
2-1-1-6 – بهبود، سازماندهی و باز آبادانی
این واژه به مجموعه اقداماتی گفته میشود که باعث تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی فضا، مجموعه و بنا شود. این اقدام میتواند مسائل اجتماعی، اقتصادی، مالی- فنی، اداری- اجرایی و کالبدی- فضایی را در بر میگیرد.
2-1-2 نوسازی
نوسازی زمانی اتفاق می‌افتد که کالبد معماری از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی سبب کارایی و بازدهی آن را کاهش داده باشد و نوسازی در عین حفاظت بنا و بافت کهن، سازمان فضایی آن را با اقدامات زیر بهینه سازی می‌کند (حبیب و مقصودی، 1388: 21-20).
2-1-2-1 -تجدید حیات
این واژه مجموعه اقدامات متنوع و تکمیلی است که برای بازگرداندن حیات مجدد به بافت و بنا انجام میشود. دخل و تصرف در این اقدامات میتواند با حذف و اضافه نمودن بخش‌هایی از سازمان کالبدی- فضایی صورت می‌پذیرد، بدون آنکه به هیات کلی بنا آسیبی وارد کند. معاصر سازی با تجدید حیات تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی را دربر میگیرد.
2-1-2-2- به روز کردن (انطباق)
این واژه اقداماتی را شامل می‌گردد که با ایجاد شرایط مناسب در سازمان کالبدی- فضایی بافت و بنا، سازش و انطباق میان کالبد و فضای کهن را با نیازهای معاصر فراهم می‌سازد.
2-1-2-3 تبدیل (دگرگونی)
تبدیل در جاهایی که نیاز به معاصر سازی دارد به کار گرفته میشود و مجموعه اقداماتی را شامل میشود که بتوانند به تغییرات از پیش تعیین شده به نحوی پاسخ گویند که اخلال ناشی از این تغییرات را مرتفع سازند.
2-1-2-4 حفاظت
حفاظت در مقابل فرسایش طبیعی و انسان ساز صورت میگیرد و بمعنای نگهداری آثار به شکل اولیه خود است که به گونه‌ای که بتواند به نیازهای نوین پاسخگو باشد و یا تغییراتی چند در شکل طبیعی، به حیات خود ادامه دهد. این تعریف حفاظت را به معنای نو شدن و نوماندن دائمی نزدیک می‌کند.
2-1-2-5 نو شدن
این واژه بمعنای شکل دادن و با باارزش کردن مجدد بنا یا بافت شهری است که از طریق مداخله‌های کالبدی فضایی صورت میگیرد.
2-1-2-6 احیاء
این واژه بمعنای یگانگی بخشیدن به همه بخش‌های از میان رفته بافت و کالبد ارزشمند معماری است، به شکلی که بتوان کلیت خدشه دار شده را با بازگردان حالت ذاتی و اصلی آن، از نو ایجاد کرد.
2-1-2-7 تعمیر
این اقدام مداخلاتی پیوسته و تدریجی را شامل میشود که باعث افزایش عمر بنا و بافت میشود.
2-1-3 بازسازی
بازسازی به معنای از نو ساختن است. بازسازی زمانی رخ می‌دهد که بافت و بنا فرسودگی کامل (فعالیت و کالبد) ایجاد شده باشد. فرآیند بازسازی با اقدامات زیر در پی ایجاد سازمان فضایی معاصر، جدید و موزونی است که بتواند گفتگوی خلاقی میان گذشته و آینده برقرار سازد (گلشن و حبیبی، 1378).
2-1-3-1 تخریب
تخریب اقداماتی را شامل میشود که قبل از انجام هرگونه عملیات بازسازی برای فراهم کردن بافت یا بنای مخروبه یا متروکه انجام میشود و امکان پساده کردن طرحهای بازسازی و نوسازی را مهیا می‌سازد.
2-1-3-2 پاک سازی
پاک سازی به مجموعه عملیاتی گفته میشود که برای روشن کردن خطوط سازمان فضایی کهن یا ایجاد سازمان فضایی جدید، در راستای مهیا کردن زمین و فضای مخروبه در وضعیت موجود به کار می‌رود.
2-1-3-3 دوباره سازی
دوباره سازی گاه به معنای ساخت مجدد سازمان فضایی بر اساس آنچه در بافت و بنای کهن بوده و گاه به معنای ایجاد سازمان فضایی جدید براساس ارزش‌ها و معیارهای جاری و مرسوم و قابل انتقال به آینده است.
2-1-4 روش‌های تلفیقی
2-1-4-1 الگویابی مجدد
این اقدام با اصلاح و ایجاد تغییرات در اثر، در پی ارائه الگویی جدید از سازمان فضایی بافت کهن است، به طوری که فعالیت‌های تازه و فضایی دگرگونه را مطرح سازد. در الگویابی مجدد، مرمت میتواند بدون توجه به سابقه تاریخی اثر یا با الهام از الگوی کهن (بدون بازگشت مستقیمبه همان الگو) و در راستای ایفای نقش بهتر اثر صورت پذیرد.
2-1-4-2 یکپارچه سازی و وحدت مجدد
این اقدام در روند مربوط به از نو فعال شدن، ادغام و وحدت مجدد انجام میشود و در واقع هنگامی رخ می‌دهد که بخش یا بخش‌هایی از سازمان فضایی موجود در عمل از چرخه روابط فضایی و زیستی خارج شده باشد و حیات مجدد، از نو فعال کردن و پیوند مجدد آنها به پیکره سازمان فضایی جدید با ایجاد یگانگی و یکپارچگی کلی در دستور کار قرار گرفته باشد. این اقدام گاه در مقیاس کل بافت کهن در رابطه با کل شهر، بدون بازگشت به سازمان فضایی کهن و با تعریف مجدد سازمان فضایی آن صورت میگیرد.
2-1-4-3 بیان متفاوت و موقعیت دوباره یافتن
این واژه در مرمت و معاصر سازی سازمان فضایی کهن جایگاه ویژه‌ای دارد. این اقدام در پی بازگویی مفاهیم، ارزش ها، هنجارها و رفتارهای کهن در قالب‌های جدید است، به شکلی که محملی برای ورود آنها به سازمان فضایی آتی معماری فراهم گردد. این اقدام در پی فعال کردن دوباره و تجدید حیات بافتی است که بیش از هر چیز کارایی سنتی خود را از دست داده باشد.
2-1-4-4 بازآفرینی
این واژه به معنای تجدید نسل و از نو سر برآوردن است که در نفس خود، نوشدن و به روز آمد شدن را دارد. این اقدام میتواند شامل شباهت‌های ظاهری سازمان فضایی معاصر با سازمان فضایی کهن باشد ولی رفتارهای فضایی معاصر و هنجارهای حادث شده از آنها هیچ شباهتی به آنچه از قبل بوده نخواهد داشت و خود دارای شخصیت و هویتی مستقل می‌باشد.
2-1-4-5 نوزایی
نوزایی، بیانگر دوره‌ای است که در آن معماری در کالبد و محتوای خود از نو زاده میشود و مفهوم آن با ماهیت نوگرایی نیز عجین است. درعین حال، نوعی آغاز، شروع دوباره و بازگشت به اصل با تغییر و تبدیل در ساختار اجتماعی و کالبدی معماری با توجه به ابعاد هنری و فرهنگی و اصالت بخشی به محلات شهری از طریق آن، را نشان می‌دهد (p.15 frampton ,1999).
به بیان دیگر، نوزایی شکلی تکامل یافته از بازآفرینی با افزودن هدف دیگری بنام ” بازگرداندن جمعیت ” یا ” باززنده سازی محتوای محیط کالبدی شهرها ” است. (p.47 neal 2003) نوزایی با ترویج زندگی پایدار طراحی محیط فیزیکی مناسب فعالیت‌های اجتماعی معاصر را در دستور کار قرار می‌دهد.
2-2 مبانی و مفاهیم پایه
2-2 -1 مولفه‌های موثر بر ادراک مکان
2-2 -1-1 هویت
در علوم روانشناسی هویت تعریف و مفهوم نسبتا روشنی دارد. روانشناسی یکی از مشخصات شخصیت را احساس هویت می‌داند و آن عبارت است از احساسی که انسان به استمرار حیات روانی خود دارد و یگانگی و وحدتی که در مقابل اوضاع و احوال متغیر در خارج همواره در حالات روانی خود حس می‌کند (کلاین برگ، 1355، ج11:2).
در جامعه شناسی نیز مقوله هویت به عنوان یکی از مهمترین ویژگی‌ها و خصوصیات افراد و گروههای اجتماعی از جایگاه با اهمیتی برخوردار است و دیدگاهها و نظریه‌های مختلفی در مورد آن ارائه شده است.
در فرهنگ دهخدا در بیان ریشه و اصل کلمه هویت، لفظ “هو” آورده شده است و هو “خود” پنهانی مشاهده آن غیر را درست نیاید، تعریف شده است (دهخدا، 1372، 20847). هویت اشاره به غیات است و آن درباره خدای تعالی اشاره است به کنه ذات او به اعتبار اسما و صفات و یا اشعار به غیوبیت آن. هویت گاه بر وجود خارجی اطلاق میشود و گاه بر ماهیت با تشخص اطلاق میشود که عبارت است از حقیقت جزئیه (همان، 20866) و (بهزادفر، 20:1387) در زبانهای لاتین، واژه هویت را در برابر واژه “Identity” برگزیده‌اند. این واژه از قرن شانزدهم در زبان انگلیسی کاربرد داشته است و شکل‌های دیگر آن در سایر زبانهای اروپایی از واژه “Identities” در لاتین متاخر گرفته شده است. “Identities” از دو بخش “Iden” به معنای همان و “entities” به معنای وجود تشکیل شده است. از زمان پیدایش تعابیر گوناگونی چون، کیفیت یا “همان” بودن، یکتایی، فردیت، شخصیت و ….داشته است (بهزادفر، 20:1387).
2-2-1-2 شرایط هویت مندی
در بیان هویت به واژه دیگری به نام “تشخص” نیز اشاره شده است. از آنجا که هویت اعتبار خود را از تشخص میگیرد، مهمترین شرط هویتمندی قابل تشخیص بودن است. بر این اساس، نخستین گام در راستای تشخیص هویت، امکان بازشناسی پدیده بر اساس شباهت‌های آن با پدیده‌های هم سنخ و تفاوت هایش با پدیده‌های غیر هم سنخ در ذهن است. (مهدوی نژاد و همکاران، آ، 1389) در واقع بازشناسی به معنای شناسایی اشیا نیست، بلکه تجربه معنا و مفهوم آن نیز هست.
صرف اینکه پدیده‌ای از پدیده‌های متفاوت با خود تفکیک شد، قابل تشخیص نمی‌گردد، بلکه باید از پدیده‌های هم سنخ خود نیز متفاوت گردد. در اینجا لزوم دارا بودن تشخص دوشادوش قابلیت بازشناسی مطرح میشود و مفهوم منحصر به فرد بودن به هویت را می‌یابد. بر مبنای این تفاوت‌ها از پدیده توقعاتی می‌رود که باید صرفا خود آن پدیده از عهده پاسخگویی به آن برآید. توقعات را برآورده سازند. به طور کلی اگر بازشناسی و برآورده شدن توقعات موضوعی، شرط تام هویتمندی یک پدیده است، تشخص و پاسخگویی به توقعات موضعی نیز شرط خاص برای احراز و تثبیت هویت آن به شمار می‌رود (پاکزاد، 1375: 8-67).
2-2-1-3 عدم احراز هویت و تبعات آن
بی هویتی بمعنای صلب هر گونه امکان تشخیص، مفهومی است که در دنیای واقعی و با قانونمندی‌های حاکم بر آن شاید هیچ گاه بصورت مطلق نمود نیابد، هر چند امروزه با ورود به عصر الکترونیک و دیجیتالی شدن بسیاری از روابط حاکم بر جهان جنجال زیادی بر سر آن بپا خواسته و به عرصه‌های دیگر نیز سرایت نموده، مثال اعلای این بی‌هویتی را شبکه‌های اطلاعات جهانی نظیر اینترنت می‌دانند که در آنها انسان با مشخصه‌های دنیای واقعی شان قابل شناسایی نیستند، این طرز تفکر با وجود نقیصه ذکر شده به اندیشه‌های معمارانه نیز راه یافته است و شاید بتوان آنرا به درختی تشبیه نمود که ریشه در آرمانهای مدرنیستی جهانی شدن دارد. از سردمداران این تفکر در “رم کولهاس” بود که در مقدمه کتاب معروفش (کوچک، متوسط، بزرگ، خیلی بزرگ) در خصوص شهر عام می‌نویسد، از دست دادن هویت معمولاً زیانی جبران ناپذیر تلقی میشود، اما به مقیاسی که شهرها هم اکنون هویت خود را از دست می‌دهند باید معنایی با آن متراتب باشد، برای او چنین مدینه فاضله‌ای شهریست بدون تاریخ و هویت، چون هویت را عامل محدود کننده و مقاوم در برابر تغییر، تمرکز طلب و متعلق به گذشته می‌داند (محمدی، 1376).